نام روزهای هفته و ماه در ایران باستان

نام گذاری روز و ماه در ایران باستان

سال در ایران باستان دارای دوازده ماه سی روزه است. اولین روز هر ماه با نام اورمزد که نام پروردگار یکتا است، آغاز می شود. بقیه روزها به نام ایزدان نام گذاری شده است.

نیاکان ما بر این باور بوده اند که با جاری شدن نام هر یک از ایزدان که نماینده یکی از فروزهها و ویژگی های نیک اخلاقی است، سبب خواهد شد تا انسان آن فروزه و خوی را در خود پرورش دهد. نام روزهای زرتشتی و باورهای وابسته به هر روز به این گونه است:

۱- اورمزد (هرمزد):

شکل فارسی از نام اهورامزدا، خدای زرتشت است به معنی دانای بزرگ. هر یک از ایزدان زرتشتی نماینده گروهی از موجودات و عناصر و پدید ه ها و موکل بر آنها دانسته می شوند، هرمزد موکل بر برترین این ها، یعنی انسان است.

“این روز، روزی پر برکت و بزرگ دانسته می شود و ایرانیان باستان بر این باور بوده اند که در این روز وام دادن شایسته نیست اما سفر کردن و جامه نو پوشیدن ، نیک است.”

۲- وَهَمَن:

در اوستا به شکل واُهوُمَنَ به معنی اندیشه نیک و در فارسی میانه به شکل واُهوُمَن و وَهمَن آمده است. وهمن، ایزد نگهبان چارپایان است و در جهان مینوی نماینده منش و اندیشه نیک هرمزد است. از او با صفت فرونشاننده خشم نیز یاد کرده اند.

۳- اردی بهشت:

در اوستا این نام به صورت اَ ش َوَ هیشتَ آمده است به معنی بهترین پاکی و راستی. در جهان مینوی نماینده پاکی و قانون ایزدی اهورامزدا و در جهان خاکی نگاهبان آتش است. “در این روز به آتشکده ها رفته و نیایش می کنند.”

۴- شهریور:

در اوستا خَشَتَروَایریَ و در فارسی میانه شَهِروَر به معنی پادشاهی برتر و برگزیده است. وی ایزدی است که بر فلزات پاسبِانی دارد. در جهان مینوی نیز نماینده پادشاهی و اقتدار پروردگار است. “در این روزشاد باشید و شادی کنید.”

۵- سپندارمذ:

واژه اوستایی سپَنتَ آرمَ ای تی که در فارسی میانه سپندارمذ آمده و به معنی فروتنی و بردباری است. از این رو وی در جهان مینوی نماینده بردباری و شکیبایی اهورامزدا است و در جهان خاکی نگاهبان زمین. آذرباد سفارش کرده که به “روز سپندارمذ زمین را شخم بزنید”

۶- خورداد:

در اوستا هَ ُاروَتات، در فارسی میانه خوردات به معنی کمال و رسایی است. وی جلوه اهورامزداست و در این جهان پرستاری آب با او است. در این روز به “کندن جوی سفارش شده” است.

۷- اَمرداد:

این نام در اوستا  َاِمَرَتات آمده که آن را بی مرگی و جاودانگی معنی کرده اند. وی امشاسپندان و جلوه جاودانگی اهورامزدا در جهان مینوی است و در این جهان نیز نگاهبانی از گیاه را برعهده دارد. در این روز به ”نشاندن بوته و درخت سفارش شده“ است.

۸- دی به آذر:

این روز به نام دی (عنوان آفریدگاری اهورامزدا) نام دارد و چون این نام دو بار دیگر نیز می آید، هر بار نام روز پس از آن (آذر) است. دی در اوستا به شکل دَثوُش و در فارسی میانه دی و به معنی آفریدگار و دادار آمده است.

”دی به آذر، سر شوی  و موی و ناخن بپیرای”

۹- آذر:

در اوستا  آتَر، در فارسی میانه آتور و در فارسی امروز آذر یا آتش آمده است. وی نگهبان آتش است که نزد ایرانیان باستان اهمیت بسیار داشت. “آذر روز به گردش برو و نان نپز”

۱۰- آبان:

از واژه اوستایی َاپَ و در فارسی میانه آپ که در فارسی امروز به آب دگرگون شده است. وی ایزد و نگهبان دریاها و آبهاست. پرهیز از آب و دوری ازآلوده کردن آبها در این روز سفارش شده است.

۱۱- خور:

همان خورشید، در اوستا هَوَرَخشَ ِاتَ و در فارسی میانه خورشِت آمده است. ایزد نگهبان آفتاب است و دراین روز ”کودک خود را به دبیرستان بفرستید تا دبیری و فرزانگی بیاموزد”

۱۲- ماه:

در اوستا به شکل ماوَنگَ آمده. ماه نیز در ایران باستان نام ایزد و ستودنی بود که نگهبانی از کره ماه و نیز چارپایان را برعهده داشت. ”نوشیدن و نیز پرسش از حال دوستان و کامیابی خواستن از ایزد ماه” در این روز سفارش شده است.

۱۳- تیر:

این نام در اوستا به شکل تیشتَریَ و در پهلوی  ِتشتَر آمده است که از ایزدان و نیز نامی برای ستاره موسوم به شعرای یمانی است. تیر ایزد و نگهبان باران است و با کوشش وی زمین از باران بهره می برد و کشتزارها سیراب می شوند. “تیر روز، فرزندان خود را به آموختن تیراندازی، کارزار و اسب سواری بفرستید”

۱۴- گوش:

در اوستا گِ اُوش و فارسی میانه گوش آمده است. ایزد و نگهبان چارپایان است به همین دلیل “بازدید از اصطبل و آموختن شخم زنی به گاو” در این روز سفارش شده است.

۱۵- دی به مهر:

این روز نیز به نام اهورامزداست که در اینجا هم با نام دی و با افزودن نام روز پس از آن آمده است. این روز به سبب داشتن نام پروردگار بسیار خوش یمن است و “شستن س و موی و ناخن پیراستن و همچنین انگور چیدن” سفارش شده است.

۱۶- مهر:

در اوستا میثرَ آمده، وی از ایزدان بزرگ پیش از زرتشت است که ایزد فروغ و روشنایی خوانده می شود. مهر، نام آفتاب نیز هست و ایزدی است که داوری کارهای مردم را برعهده دارد. ”در روز مهر، اگر تو را از کسی ست رسیده است، در برابر مهر بایست و از او داوری  بخواه”

۱۷- سروش:

به معنی فرمانبرداری و به ویژه پیروی از فرمان خداوند است. این نام در اوستا به شکل سراش آمده است. وی از ایزدان مهم دین زرتشت است که در داوری کارهای مردم نقش دارد. سروش ایزد نیایش و پیام آور خداوند و از یان رو برابر جبرئیل در دینهای سامی است. در این روز “از سروش فزونی بخش، رستگاری روان خویش را طلب کنید”

۱۸- رشن:

این نام که در اوستا به شکل رَشنو و در فارسی میانه رَشن آمده به معنی دادگر است. این ایزد با مهر و سروش همکار است، در داوری کارهای مردم در آن جهان، رشن، ترازوی سنجشِ کردار را در دست دارد و مراقب است که این ترازو به اندازه مویی، لغزش نکند. ”در این روز شاد باش و به نیکی و دینداری آنچه می خواهی انجام بده”

۱۹- فروردین:

از واژه اوستایی فرَوَشی و فارسی میانه فَرَوَهَر آمده است. از نیروهای درونی انسان که پس از درگذشت، به همراه نیروهای دیگر، یعنی روان و وجدان، از تن جدا می شود و به جهان مینوی بازمیگردد. فروشی را به ایزدی نسبت داده اند که نگهبان فروشی درگذشتگان است. “فروردین روز، سوگند مخور و فروشی پاکان را ستایش و نیایش کن”

۲۰- وَرَهرام:

دراوستا وِرِثرَغنَ و فارسی میانه وَرَهران و فارسی امروز  بهرام است. وی از ایزدان بزرگ زرتشتی و به همراه مهر، نگهبان پیمان است و کیفر دهنده پیمان شکنان. بهرام ایزد پیروزی نیز است و جنگ آوران باستان به هنگام نبرد از وی یاری می جسته اند. وی نگهبانی مسافران را هم برعهده دارد. ”آنکه در این روز خانه پی افکند، کارش زود به انجام رسد و اگر راهی نبرد شود، پیروز و سرافراز باشد”

۲۱- رام:

این نام در اوستا به شکل رامَ و در فارسی میانه رامشن آمده است. وی از ایزدان زرتشتی است که در روزداری نقش دارد. ”رام روز را شادی کن و دادخواهی نزد داوران ببر تا پیروز بازآیی”

۲۲- باد:

در اوستا واتَ، و در فارسی میانه وات و در فارسی امروز باد و ایزد نگهبان باد و ازدواج است. ”در این روز کار تازه ای دست مگیرید”

۲۳- دی بدین:

این روز چنان که گفته شد از آن پروردگار است که با نام دی و به همراه نام روز پس از آن نامگذاری شده است. این نام به سبب نامگذاری به نام پروردگار، روز خوش یمن شمرده شده و اغلب کارها از جمله خرید و فروش را در این روز نیک دانسته اند. “در این روز هر کار که خواهی بکن جامه نو بپوش”

۲۴- دین:

از نام اوستای دَاِنا. دین به معنی کیش و آیین هم به کار می رود ولی معنی اصلی آن وجدان و شخصیت معنوی انسان است. ”کشتن جانوران موذی سفارش شده.”

۲۵- اَرد:

در اوستا اَشی وَنگ هوای یعنی اَشیِ نیک و در فارسی میانه َارت و فارسی امروز َارد گویند. این نام که معنی توانگری و بخشایش و برکت را نیز دارد، بر ایزدبانویی نهاده شده که نگهبان دارایی و مال مردم است. ”نو خریدن و به خانه بردن در این روز سفارش شده است”

۲۶- اَشتاد:

در اوستا َارشتات آمده به معنی درستی، ”فراهم آوردن جامه در این روز سفارش شده است”

۲۷- آسمان:

در اوستا به شکل اَسمَن و در فارسی میانه و امروز آسمان گویند. این ایزد نگهبان سپهر گردون را برعهده دارد. “در این روز به سفر دراز رو تا به تندرستی بازگردی”

۲۸- زامیاد:

این نام در اوستا به صورت زام، در فارسی میانه  َزمیگ و در فارسی امروز زمین آمده است. وی ایزد نگهبان زمین و اغلب همراه آسمان است. زمین در دین زرتشتی اهمیتی بسیار دارد و همواره بر نگاهداری و پاکیزه داشتن آن سفارش شده است. ”در این روز از خوردن دارو بپرهیزید”

۲۹- مانترَه سپَند:

در اوستا مانترَسپنتَ در فارسی میانه  َامَهرَسپنت و فارسی امروز ماراسپند آمده و به معنی کلام فزونی بخش است. وی ایزد نگهبان آب است. ”در این روز جامه نو فراهم آورید”

۳۰- اَنارم:

دراوستا  َانَغرِرَاوچَ به معنی روشنی های بی پایان. در فارسی میانه  َانغران و فارسی امروز َانیران آمده است. این نام بر ایزدی خوانده شده که او را نگهبان پیمان ازدواج نیز دانسته اند. ”در این روز آراستن خود و پیراستن موی و ناخن سفارش شده است”